AR จำลองกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้อง สื่อการสอนยุคดิจิทัลเพื่อนิสิตสัตวแพทย์

18 มีนาคม 2568

ผู้เขียน รัตนาวลี เกียรตินิยมศักดิ์

คณะสัตวแพทยศาสตร์ และศูนย์นวัตกรรมการเรียนรู้ จุฬาฯ พัฒนา AR จำลองกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้อง เทคโนโลยี Interactive เพื่อให้นิสิตเรียนรู้ระบบย่อยอาหารและอวัยวะภายในได้เสมือนจริง เข้าถึงได้แบบ Web-based ลดปัญหาการใช้ซากสัตว์ พร้อมแชร์คอนเทนต์ให้กับสถาบันอื่นเพื่อเรียนรู้ร่วมกัน

ความรู้และความเข้าใจด้านกายวิภาคของสัตว์ถือได้ว่าเป็นหัวใจของการเป็นสัตวแพทย์ ซึ่งรองศาสตราจารย์ นายสัตวแพทย์ก้องเกียรติ ศรีสุวัฒนาสกุล ผู้ช่วยคณบดีฝ่ายการจัดการสารสนเทศและชีวิตดิจิทัล คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เปรียบว่าเป็นเสมือนโครงสร้างตึก

“การเรียนกายวิภาคก็เหมือนกับโครงสร้างตึกหนึ่งหลัง ก่อนจะสร้างเป็นตึกได้ ต้องมีโครงสร้างที่แข็งแรง เช่นเดียวกันกับการจะเป็นสัตวแพทย์ ต้องรู้เรื่องทางกายวิภาคของสัตว์ให้ดี เพื่อเป็นพื้นฐานการเรียนรู้ทางคลินิกต่อไป”

ด้วยเหตุนี้ คณาจารย์ในคณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาฯ จึงมุ่งมั่นพัฒนาสื่อการสอนกายวิภาคให้สมจริงเรื่อยมา เพื่อให้นิสิตมีความรู้ความเข้าใจด้านอย่างรอบด้านและลึกซึ้ง ไม่ว่าจะเป็นการใช้ร่างอาจารย์ใหญ่ เทคโนโลยีภาพถ่าย การบันทึกวิดีโอ ฯลฯ และในวันนี้ รศ.น.สพ.ก้องเกียรติ ก็ได้พัฒนาเทคโนโลยี AR (Augmented Reality) จำลองกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้อง ที่เข้าถึงได้แบบ web-based เพื่อให้นิสิตเรียนรู้ระบบการย่อยอาหารของสัตว์เคี้ยวเอื้องอย่างสมจริงที่สุด

รศ.น.สพ.ก้องเกียรติ ศรีสุวัฒนาสกุล ผู้ช่วยคณบดีฝ่ายการจัดการสารสนเทศและชีวิตดิจิทัล คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย — *รศ.น.สพ.ก้องเกียรติ ศรีสุวัฒนาสกุล*
ผู้ช่วยคณบดีฝ่ายการจัดการสารสนเทศและชีวิตดิจิทัล คณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาฯ

“การเรียนกายวิภาคต้องใช้มิติที่สมจริงมากกว่าการเรียนจากภาพสองมิติ แม้แต่เรียนจากอวัยวะจริง เมื่อนำมาวางไว้บนโต๊ะห้องปฏิบัติการก็ไม่มีความคงตัวและแบนแฟบลงไป ทำให้นิสิตไม่มีจินตนาการพอให้เกิดความเข้าใจว่าระบบการย่อยมีกระบวนการอย่างไร รวมทั้งช่วงโควิดที่ผ่าน การเรียนออนไลน์เป็น pain point ว่าจะทำอย่างไรให้นิสิตเห็นภาพอวัยวะได้อย่างสมจริง”

AR จำลองกระเพาะสัตว์เคี้ยวเอื้อง

การเรียนเรื่องกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้องมีความจำเป็นสำหรับนิสิตสัตวแพทย์ โดย รศ. น.สพ.ก้องเกียรติอธิบายว่า “โรคบางชนิดเกิดในกระเพาะ เช่น โรคท้องอืด (Bloat) ถ้านิสิตไม่เข้าใจกลไกของกระเพาะว่าทำงานอย่างไร ก็จะหาตำแหน่งเจาะในกระเพาะอาหารไม่ได้ หรือเมื่อสัตว์เคี้ยวเอื้องกินสิ่งแปลกปลอมเข้าไป เช่น ตะปู ลวดที่มัดฟาง ทำให้กระเพาะส่วนหน้าบีบตัวและทะลุมาที่กระบังลม นิสิตต้องรู้ก่อนว่าตำแหน่งโครงสร้างของกระเพาะเป็นอย่างไรแล้วจึงสามารถนำความรู้ไปประยุกต์ใช้ในทางคลินิกต่อไป”

สื่อการสอน AR จำลองระบบการเคี้ยวเอื้องของคณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาฯ จึงถูกพัฒนาให้เป็นโครงสร้าง Interactive สามมิติที่สมบูรณ์ที่สุด ประกอบด้วย 2 ส่วนด้วยกันคือ

ระบบย่อยอาหาร (Digestive System) แสดงให้ถึงการเคี้ยวเอื้องว่าลำเลียงอาหารไปยังกระเพาะ 4 ส่วนคือ รูเมน (Rumen) เรติคิวลัม (Reticulum) โอมาซัม (Omasum) และอะโบมาซัม (Abomasum)
กระเพาะอาหารแบบภาคตัดขวาง (Cross-Section & Anatomy) แสดงให้เห็นกระเพาะแต่ละส่วนและหลอดเลือดแดงในมิติต่าง ๆ เช่น ด้านบน ด้านข้าง และด้านหลัง

*ภาพจำลองการเคี้ยวเอื้องในกระเพาะส่วน Rumen*

“เทคโนโลยี Interactive อย่าง AR จะทำให้นิสิตเข้าใจระบบย่อยอาหารได้ทั่วถึง เวลานิสิตคลิกที่รูป จะเห็นว่าอาหารผ่านจากหลอดอาหารเข้าสู่กระเพาะส่วนแรก เป็นกระเพาะพักที่เรียกว่ารูเมน พอคลิกต่อไปจะเห็นอาหารผ่านเข้าไปสู่กระเพาะชื่อเรติคิวลัม และขย้อนออกมาเคี้ยวเอื้อง แล้วผ่านเข้าไปกระเพาะส่วนที่เหลือต่อไปสู่ลำไส้”

*ภาพจำลองอวัยวะส่วนต่าง ๆ ของกระเพาะและหลอดเลือดแดง*

สำหรับ AR ที่แสดงภาพกระเพาะอาหารแบบภาคตัดขวาง รศ.น.สพ.ก้องเกียรติอธิบายว่า “เมื่อก่อนนิสิตดูรูปกระเพาะจาก Power Point เวลาผ่าครึ่งกระเพาะแล้วอาจจะไม่เข้าใจว่าเป็นอย่างไร พอเราใช้ AR ช่วยอธิบาย เมื่อคลิกภาพกระเพาะบน AR เห็นการผ่าครึ่งกระเพาะและหมุนโครงสร้างกระเพาะไปรอบ ๆ เห็นหลอดเลือดที่หล่อเลี้ยงในกระเพาะทั้งด้านหน้า ด้านข้างและด้านหลังว่าทำงานสัมพันธ์กันอย่างไร”

กว่าจะเป็น AR จำลองกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้อง

การคิดค้น AR จำลองกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้องได้รับการสนับสนุนโดยศูนย์นวัตกรรมการเรียนรู้ จุฬาฯ ด้วยทุนพัฒนาจำนวน 400,000 บาท และมีนิสิตเก่าจากคณะวิศวกรรมศาสตร์เป็นผู้พัฒนา

“การพัฒนาโปรแกรม AR เริ่มจากการพูดคุยระหว่างอาจารย์และผู้พัฒนา หลังจากนั้น อาจารย์ให้ผู้พัฒนาเข้ามาดูอวัยวะจริงในวันที่มีการเรียนการสอนเพื่อให้เห็นว่าโครงสร้างและสีของกระเพาะอาหารเมื่อเปิดข้างในเป็นอย่างไร อวัยวะชิ้นเล็กมีชื่อเรียกทุกส่วน คนที่ไม่ได้เรียนจะไม่เข้าใจในส่วนโครงสร้างเหล่านี้”

“นอกจากนี้ เรายังมีการพูดคุยจัดเตรียมคอนเทนต์ต่าง ๆ นำโครงสร้างจากภาพวาดในหนังสือเรียนให้นักพัฒนาดู ทั้งอวัยวะจริงและโมเดลเพื่อให้เกิดความเข้าใจ หลังจากนั้นนักพัฒนาก็จะนำไปพัฒนาและวาดภาพให้ดู ส่วนของอาจารย์ก็ปรับแต่งแก้ไขรายละเอียด” รศ.น.สพ.ก้องเกียรติเล่ากระบวนการพัฒนา AR ซึ่งใช้เวลา 6-12 เดือน ก็เสร็จสมบูรณ์

พัฒนาสื่อการสอน จากร่างอาจารย์ใหญ่สู่ AR

รศ.น.สพ.ก้องเกียรติเล่าถึงปัญหาและความพยายามในการคิดค้นสื่อการสอนใหม่ ๆ ที่จะช่วยให้นิสิตเข้าใจกายวิภาคของสัตว์ได้ดียิ่ง ๆ ขึ้นว่า “เดิมที การเรียนกายวิภาค นิสิตสัตวแพทย์เรียนจากร่างอาจารย์ใหญ่หรือซากสัตว์จริง อาจารย์ใหญ่รุ่นแรกมาจากไร่ฝึกสัตว์ที่ปลดระวางแล้ว หลังจากนั้นก็ใช้อาจารย์ใหญ่จากโรงฆ่าสัตว์หรือนำอวัยวะมาจากโรงฆ่า บางครั้งเมื่อนำอวัยวะออกมาเรียนสภาพมีความแตกต่างกับที่อยู่ในร่างกายสัตว์ทำให้นิสิตไม่เข้าใจและไม่มีจินตนาการว่าอวัยวะจริงที่อยู่ในตัวสัตว์เป็นอย่างไร”

สำหรับประเด็นดังกล่าว รศ.น.สพ.ก้องเกียรติแก้ไขด้วยการให้ช่างภาพทางการแพทย์บันทึกวิดีโอ และนำไปขึ้น myCourseVille ของจุฬาฯ เพื่อให้นิสิตกลับมาดูได้ภายหลัง แต่ก็ยังเกิดปัญหาเพราะนิสิตเห็นแต่ภาพนิ่ง ที่ไม่สามารถขยับไปมาได้ หรือเวลาผ่าตัดกระเพาะให้นิสิตดู สักพักอวัยวะจะแบนไม่เหมือนกับตอนที่มีชีวิตอยู่

ต่อมาจึงเริ่มมีการสั่งหุ่นจำลองจากต่างประเทศมาใช้ในการเรียนการสอน แต่มีข้อจำกัดเรื่องการจัดเก็บและราคาที่ค่อนข้างสูง จนกระทั่งพัฒนาเป็น AR โดยการใช้งานผ่าน QR code reader ซึ่งโปรแกรมต้องติดตั้งบน Windows เท่านั้น เมื่อ Windows อัพเดทระบบปฏิบัติการซอฟท์แวร์ใหม่ ตัวซอฟท์แวร์โปรแกรมที่ใช้ดู ก็ต้องปรับแก้ไขตามไป จนมาถึงข้อจำกัดเมื่อ QR code พัฒนาตาม Windows ไม่ทัน ในที่สุด จึงได้พัฒนาต่อเป็น AR จำลองอวัยวะกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้องให้ใช้งานได้โดยใช้ web-based สามารถเข้าไปดูอวัยวะได้ผ่าน URL อย่างไรก็ตาม การใช้อาจารย์ใหญ่ก็ยังจำเป็น “AR เป็นการจำลองอวัยวะที่สมจริงแต่ก็ยังไม่ได้สามารถแทนซากสัตว์ได้ 100% เพราะอวัยวะบางชนิดมีโครงสร้างที่ละเอียด อย่างเช่นพื้นผิวของกระเพาะ นิสิตต้องดูของจริงประกอบด้วย” รศ.น.สพ.ก้องเกียรติกล่าว

AR สื่อการสอนไร้พรมแดน

AR จำลองอวัยวะกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้องไม่เพียงเป็นประโยชน์ในการเรียนกายวิภาคสัตว์สำหรับนิสิตสัตวแพทย์ จุฬาฯ แต่ยังสร้างการเรียนรู้ให้นิสิตสัตวแพทย์ในสถาบันอื่น ๆ ทั้งในและต่างประเทศด้วย โดยในประเทศไทย สื่อการเรียนรู้นี้ได้เผยแพร่ไปที่คณะสัตวแพทย์ในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์และมหาวิทยาลัยมหิดล

“สถาบันต่าง ๆ บอกว่า AR ของเราช่วยในการเรียนรู้ของนิสิตได้ค่อนข้างดี และอยากให้มีความร่วมมือและพัฒนา AR ร่วมกัน รวมถึงแชร์คอนเทนต์ด้วยกัน”

รศ.น.สพ.ก้องเกียรติเห็นด้วยกับแนวคิดความร่วมมือในการพัฒนาสื่อการสอนระหว่างสถาบันต่าง ๆ

“ในการพัฒนาสื่อการสอนนิสิตสัตวแพทย์ เราควรหาเครือข่ายความร่วมมือ แต่ละมหาวิทยาลัยร่วมแชร์คอนเทนต์กัน AR บางตัวมีการพัฒนาไปแล้ว เราก็จะได้ไม่ต้องทำซ้ำซ้อนกัน”

แผนพัฒนา AR เพื่อนิสิตสัตวแพทย์ในอนาคต

จากความสำเร็จของ AR จำลองอวัยวะกระเพาะของสัตว์เคี้ยวเอื้อง รศ.น.สพ.ก้องเกียรติเริ่มวางแผนสื่อการสอน AR ลำดับถัดไป

“ขณะนี้เราได้คุยกับทางภาคคลินิกและภาควิชาศัลยศาสตร์เพื่อพัฒนา AR เพื่อใช้ในการฝึกหัตถการของนิสิต เช่น การฝึกส่องกล้องภายในร่างกายของสัตว์ให้สมจริงโดยไม่ต้องใช้สัตว์จริง นอกจากนี้ ยังอาจมีการพัฒนาใช้แท็บเล็ตหรือมือถือประยุกต์ใช้ควบคุมจำลองการส่องกล้อง Endoscope”

แม้ AR จะเป็นเทรนด์ของสื่อการเรียนการสอนยุคใหม่ที่ได้รับความสนใจ แต่เทคโนโลยีนี้ก็ใช่ว่าจะเหมาะกับทุกเนื้อหาการสอน รศ.น.สพ.ก้องเกียรติให้ความเห็น

“เราต้องกำหนดเป้าหมายที่ชัดเจนว่าต้องการใช้ AR เพื่อเสริมความเข้าใจของนิสิตในเรื่องใด ไม่ใช่ว่าต้องทำเป็น AR ไปเสียทั้งหมด อาจจะมีสื่ออย่างอื่นช่วยให้เกิดความเข้าใจในการเรียนรู้มากขึ้นก็ได้ เช่นปัจจุบันเทคโนโลยี AI หรือ Machine Learning มีแนวโน้มใช้งานมากขึ้น ถ้าเรามีการใช้ AI ในการเรียนการสอน เช่น การดูเซลล์มะเร็ง การตรวจการเป็นสัด จะทำให้เกิดการพัฒนาได้มากขึ้นในอนาคต”

และคณะสัตวแพทยศาสตร์ จุฬาฯ ก็พร้อมแล้วสำหรับการพัฒนาสื่อการสอนให้ก้าวทันเทคโนโลยี ตามวิสัยทัศน์“สถาบันทางการศึกษาชั้นนำด้านสัตวแพทย์ ที่พัฒนาความรู้ วิจัยและสร้างสรรค์นวัตกรรมให้เป็นที่ยอมรับในระดับภูมิภาคและนานาชาติ เพื่อสร้างเสริมสังคมไทย สู่การพัฒนาที่ยั่งยืน”

ชม AR จำลองอวัยวะของสัตว์เคี้ยวเอื้อง คลิกที่ https://mycourseville-default.s3.ap-southeast-1.amazonaws.com/public/content/RuminantDigestiveSystem/index.html