ผู้บริหารจุฬาฯ ร่วมพิธีบวงสรวง พิธีบำเพ็ญกุศลอุทิศถวาย และพิธีวางพวงมาลาถวายสักการะ เนื่องในวันพระราชชายาเจ้าดารารัศมี

9 ธันวาคม 2567

เมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2567 ณ พิพิธภัณฑ์พระตำหนักดาราภิรมย์ อ.แม่ริม จ.เชียงใหม่ ศ. (พิเศษ) ดร.สุรเกียรติ์ เสถียรไทย นายกสภาจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยเป็นประธานในพิธีบวงสรวงถวายสักการะพระราชชายาเจ้าดารารัศมี พิธีบำเพ็ญกุศลอุทิศถวายฯ และพิธีวางพวงมาลาถวายสักการะหน้าพระอนุสาวรีย์พระราชชายาเจ้าดารารัศมี โดยมีผู้แทนจากหน่วยงาน องค์กรทั้งภาครัฐและเอกชนร่วมพิธีวางพวงมาลาถวายสักการะเป็นจำนวนมาก นอกจากนี้ยังมีพิธีเปิดงานสืบสานวัฒนธรรมประเพณีของอำเภอแม่ริม ณ สนามหน้าพระอนุสาวรีย์ฯ ภายในงานมีการแสดงดนตรีและนาฏศิลป์ถวายโดยกลุ่มศิลปิน ชมรม สถานศึกษา องค์กรต่าง ๆ การออกร้านสาธิตและจำหน่ายสินค้าศิลปหัตถกรรมล้านนา กิจกรรมกาดหมั้ว และการแสดงทางศิลปวัฒนธรรมล้านนาตลอดทั้งวัน โดยมีประชาชนชาวเชียงใหม่และประชาชนในพื้นที่ต่าง ๆ มาร่วมงานในครั้งนี้อย่างคับคั่ง

พระราชชายาเจ้าดารารัศมี มีพระนามเดิมว่า “เจ้าดารารัศมี” ประสูติเมื่อวันอังคาร ขึ้น 4 ค่ำ เดือน 8 ปีระกา (หากนับทางเหนือ เป็นเดือน 10) หรือตรงกับวันที่ 26 สิงหาคม พ.ศ. 2416 เวลา 00.30 น.เศษ ณ คุ้มหลวงกลางเวียง นครเชียงใหม่ (ที่ตั้งของ “ศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่หลังเดิม) เป็นพระธิดาในพระเจ้าอินทวิชยานนท์กับเจ้าทิพเกสร มีพระเชษฐภคินีร่วมพระอุทรหนึ่งพระองค์คือเจ้าจันทรโสภา เมื่อทรงพระเยาว์ ทรงพระอักษรทั้งฝ่ายล้านนา สยาม และภาษาอังกฤษ จนแตกฉาน ทั้งยังได้ทรงศึกษาขนบธรรมเนียมประเพณีต่าง ๆ อันเก่าแก่ และทรงโปรดการทรงม้าเป็นอย่างยิ่ง
ในปี พ.ศ. 2426 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ข้าหลวงประจำภาคพายัพ ได้อัญเชิญพระกุณฑล และพระธำมรงค์เพชรไปพระราชทานเป็นของเฉลิมพระขวัญแก่เจ้าดารารัศมี คือของทรงหมั้นนั่นเอง รวมทั้งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดพระราชพิธีโสกันต์ฯ พระราชทานตามแบบอย่างเจ้านายในราชวงศ์จักรีเป็นกรณีพิเศษ
เมื่อพระเจ้าอินทวิชยานนท์ได้เสด็จลงมายังกรุงเทพฯ เพื่อร่วมในพระราชพิธีลงสรง และสถาปนาสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร เจ้าดารารัศมีได้โดยเสด็จพระบิดาลงมากรุงเทพฯ ด้วย
และได้รับราชการฝ่ายในเป็นเจ้าจอม ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประทับอยู่ ณ กรุงเทพมหานครนับแต่นั้นมา
ต่อมาทรงพระครรภ์ และมีพระประสูติกาลพระราชธิดา เมื่อวันที่ 2 ตุลาคม พ.ศ. 2432 ทรงพระนามว่าพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าวิมลนาคนพีสี ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนขึ้นเป็น “เจ้าจอมมารดาดารารัศมี”
พระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าวิมลนาคนพีสี มีพระชันษาเพียง 3 ปี 4 เดือน 18 วัน ก็สิ้นพระชนม์ลง เมื่อวันที่ 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2435 ในปี 2451 เจ้าจอมมารดาดารารัศมีมีพระประสงค์จะเสด็จกลับไปเยือนนครเชียงใหม่ เมื่อวันที่ 12 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2451 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระอิสริยยศ “เจ้าจอมมารดาดารารัศมี” ขึ้นเป็นเจ้านายในราชวงศ์จักรี มีตำแหน่งเป็นพระมเหสีพระองค์หนึ่งออกพระนามว่า “เจ้าดารารัศมี พระราชชายา” นับเป็นพระอิสริยยศในตำแหน่งพระมเหสีเทวีที่ไม่เคยปรากฏมาก่อน กระบวนเสด็จพระดำเนินสู่นครเชียงใหม่ครั้งนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดการพระราชทานอย่างเต็มตามโบราณราชประเพณี
ประทับอยู่ ณ นครเชียงใหม่ได้หกเดือนเศษ ก็เสด็จนิวัติพระนคร ในการนี้ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดเตรียมการรับเสด็จอย่างยิ่งใหญ่ มีขบวนเรือเสด็จ ประกอบด้วยเรือถึง 100 ลำเศษ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จประทับเรือยนต์หลวงมารอรับที่อ่างทอง แล้วจึงเสด็จพร้อมกัน 2 พระองค์ไปประทับแรม ณ พระราชวังบางปะอิน ได้พระราชทานสร้อยพระกรเพชรเป็นของพระขวัญ ประทับแรมอยู่ ณ พระราชวังบางปะอิน เป็นเวลา 2 ราตรี จึงเสด็จพระราชดำเนินและเสด็จกลับถึงพระนคร ในวันที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2452
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ จัดพระราชทานเลี้ยงฉลองขึ้นตำหนักสวนฝรั่งกังไส (พระราชวังดุสิต) ซึ่งเป็นตำหนักใหม่ที่โปรดเกล้าฯ สร้างพระราชทานเป็นพิเศษ และให้เจ้านายฝ่ายเหนือที่โดยเสด็จพระราชชายาฯลงมากรุงเทพฯ ร่วมโต๊ะเสวยด้วยทุกองค์
เมื่อสิ้นรัชกาลที่5 พระองค์ประทับในพระราชวังดุสิต จนกระทั่งปี พ.ศ. 2457 จึงได้ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาตพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประทับที่นครเชียงใหม่เป็นการถาวร
ในบั้นปลายพระชนม์ชีพพระองค์ประทับอยู่ที่พระตำหนักดาราภิรมย์ ณ สวนเจ้าสบาย อำเภอแม่ริมแวดล้อมด้วยพระประยูรญาติและข้าหลวงในพระองค์เป็นเวลานานถึง 20 ปี
จนกระทั่ง วันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. 2476 พระองค์เริ่มมีพระอาการประชวรด้วยพระโรคพระปัปผาสะพิการ (ปอดพิการ) แพทย์ทั้งในประเทศและต่างประเทศได้พยายามถวายการรักษาอย่างเต็มที่ แต่พระอาการมีแต่ทรงกับทรุด เจ้าแก้วนวรัฐซึ่งเป็นพระเชษฐาต่างพระมารดาจึงเชิญเสด็จมาประทับ ณ คุ้มรินแก้ว ในตัวเมืองเชียงใหม่ เพื่อให้สะดวกที่แพทย์จะถวายการรักษา
พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน อัญเชิญด้ายสายสิญจน์มาผูกพระกรพร้อมทั้งพระราชทานพระราชทรัพย์เพื่อช่วยในการรักษาพระอาการและโปรดเกล้าฯ ให้แพทย์ถวายรายงานพระอาการให้ทรงทราบเป็นประจำวัน พระอาการก็มิได้ทุเลาลงแต่อย่างใด
พระองค์สิ้นพระชนม์ เมื่อวันที่ 9 ธันวาคม พ.ศ. 2476 เมื่อเวลา 15.14 น. ณ คุ้มรินแก้ว สิริพระชันษา 60 ปี 3 เดือน 13 วัน รัชกาลที่ 7 โปรดเกล้าฯ พระราชทานโกศกุดั่นน้อยและเครื่องสูง และให้ข้าราชบริพารไว้ทุกข์มีกำหนด 7 วัน และให้เชิญพระโกศประกอบพร้อมด้วยเครื่องสำหรับพระอิสริยยส ประดิษฐานไว้ที่คุ้มท่าเจดีย์กิ่ว และโปรดให้ช่างหลวงปลูกสร้างพระเมรุสำหรับพระราชทานเพลิงพระศพที่วัดสวนดอก และโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าพี่ยาเธอ กรมพระกำแพงเพ็ชรอัครโยธิน เสด็จแทนพระองค์ทรงบำเพ็ญพระราชกุศล และทรงเป็นประธานในงานพระราชทานเพลิงพระศพ ในวันที่ 22 เมษายน พ.ศ. 2477 พระสรีรางคารบรรจุที่เจดีย์ในสุสานหลวงวัดราชบพิธ และ กู่ที่วัดสวนดอก

“พระตำหนักดาราภิรมย์ในพระราชชายาเจ้าดารารัศมี” เป็นมรดกล้ำค่าของแผ่นดินที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้รับเกียรติให้เป็นผู้สืบทอดและพิทักษ์รักษา โดยทางราชการได้ขอใช้เป็นพื้นที่ปฏิบัติงานของตำรวจตระเวนชายแดน ในนามค่ายดารารัศมีมาเป็นเวลากว่า 40 ปี จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้ทำการบูรณะพระตำหนักขึ้นใหม่ให้สมบูรณ์งดงามใกล้เคียงสภาพเดิม และจัดเป็นพิพิธภัณฑ์แสดงสิ่งของเครื่องใช้อันเกี่ยวเนื่องกับพระราชชายาเจ้าดารารัศมีและพระกรณียกิจต่างๆ ของพระองค์ท่าน โดยได้รับความร่วมมืออย่างดียิ่งจากกลุ่มเจ้านายฝ่ายเหนือ พ่อค้า และประชาชนชาวเชียงใหม่ ร่วมกันบริจาคและเสาะหาสิ่งของเครื่องใช้เพื่อจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์จุฬาลงกรณ์ โดยสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์เสด็จทรงเปิดพิพิธภัณฑ์เมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2542 และทรงรับเป็นองค์อุปถัมภ์กองทุนดาราภิรมย์ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย รวมทั้งยังได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ในการดำเนินงานของพิพิธภัณฑ์เป็นเอนกประการอีกด้วย

สำนักบริหารศิลปวัฒนธรรม จุฬาฯ ซึ่งรับผิดชอบดูแลการดำเนินงานของพิพิธภัณฑ์พระตำหนักดาราภิรมย์ ได้ดำเนินงานตามพันธกิจในการทำนุบำรุง อนุรักษ์ สืบสาน เผยแพร่และพัฒนาอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะการดำเนินโครงการยุทธศาสตร์นฤมิตพิพิธภัณฑ์ เพื่อสร้างพิพิธภัณฑ์ให้มีชีวิต สร้างการมีส่วนร่วมของชุมชนชาวแม่ริมและจังหวัดเชียงใหม่ โดยใช้ต้นทุนทางวัฒนธรรมเป็นส่วนหนึ่งในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจชุมชน และสร้างกิจกรรมให้เกิดการรับรู้และภาคภูมิใจในถิ่นเกิดให้กับเยาวชน อาทิ โครงการต้นกล้าดาราภิรมย์ และโครงการดาราภิรมย์สัญจร เป็นต้น

พิพิธภัณฑ์พระตำหนักดาราภิรมย์ เปิดทำการมาตั้งแต่ปี 2542 จนถึงปัจจุบันดำเนินการมาครบ 25 ปี มีผู้เข้าเยี่ยมชมเป็นจำนวนมาก ที่ผ่านมาพิพิธภัณฑ์ฯ ได้ดำเนินโครงการต่าง ๆ อันเป็นประโยชน์ในการสืบสานพระกรณียกิจสำคัญของพระราชชายาเจ้าดารารัศมี อาทิ งานสืบสานและอนุรักษ์ศิลปหัตถกรรม ดนตรีและนาฏศิลป์ล้านนา งานทำนุบำรุงพระศาสนา งานด้านการศึกษา รวมทั้งปรับปรุงพื้นที่ทรงคุณค่าทางประวัติศาสตร์ สวนเจ้าสบาย และจัดหากุหลาบ “จุฬาลงกรณ์” ซึ่งพระราชชายาเจ้าดารารัศมีทรงผสมพันธุ์ขึ้นใหม่มาปลูกขยายพันธุ์เพิ่มขึ้นให้คงความสวยงาม